«Жарнама чөйрөсүндөгү айрым мыйзам актыларына өзгөртүүлөрдү киргизүү жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамынын долбооруна
МААЛЫМКАТ – НЕГИЗДЕМЕ
1. Максат жана милдет
«Жарнама чөйрөсүндөгү айрым мыйзам актыларына өзгөртүүлөрдү киргизүү жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамынын долбоору (мындан ары – Мыйзам долбоору) Кыргыз Республикасында 2021-2025-жылдары мамлекеттик тилди өнүктүрүү жана тил саясатын өркүндөтүү программасын аткаруу максатында иштелип чыкты, анда мамлекеттик тил жаатындагы тиешелүү укуктук-ченемдик актыларга талдоо жүргүзүү жана аларды «Кыргыз Республикасынын мамлекеттик тили жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамынын талаптарына шайкеш келтирүү милдеттери артыкчылыктуу багыттардын бири болуп саналган. Мыйзам долбоорунун милдети – калктуу конуштарда тышкы жарнаманы жайгаштыруу маселелери боюнча айрым мыйзамдардын жоболорун шайкеш келтирүү.
2. Баяндоочу бөлүк
Кыргыз Республикасында 2021-2025-жылдары мамлекеттик тилди өнүктүрүү жана тил саясатын өркүндөтүү программасын ишке ашыруу боюнча иш-чаралар планында мамлекеттик тил чөйрөсүн жөнгө салган мыйзамдарга талдоо жүргүзүү жана аларды өркүндөтүү боюнча чараларды көрүү каралган. Ошентип, колдонуудагы «Кыргыз Республикасынын мамлекеттик тили жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамына жана жарнамаларды, көрнөктөрдү, кулактандырууларды, прейскуранттарды жана башка көрсөтмө маалыматтарды жайгаштыруу чөйрөсүндөгү мыйзамдарга жүргүзүлгөн талдоонун негизинде бул ченемдик укуктук актылардын тиешелүү ченемдери бири-бирине шайкеш келтирилбегендиги жана дал келбегендиги аныкталган.
«Кыргыз Республикасынын мамлекеттик тили жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамынын 30-беренесине ылайык мамлекеттик тилди пайдалануунун бардык чөйрөлөрүндө кыргыз адабий тилинин колдонуудагы ченемдери сакталат, ошондой эле 33-беренеде аталган Мыйзамды бузгандыгы жана аткарбагандыгы үчүн мамлекеттик органдардын, менчиктин бардык түрүндөгү уюмдардын жетекчилери, ошондой эле юридикалык жана жеке жактар Кыргыз Республикасынын мыйзамдарынын чегинде жоопкерчиликке тартыла тургандыгы белгиленген.
Ушуга байланыштуу «Жарнама жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамынын жана Кыргыз Республикасынын Укук бузуулар жөнүндө кодексинин сырткы жарнамаларды жана көрсөтмө маалыматтарды жайгаштыруу бөлүгүндөгү тиешелүү ченемдерин «Кыргыз Республикасынын мамлекеттик тили жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамынын 30 жана 33-беренелерине ылайык келтирүү зарыл.
Ошону менен бирге, Кыргыз Республикасында 2021-2025-жылдары мамлекеттик тилди өнүктүрүү жана тил саясатын өркүндөтүү программасын ишке ашыруу боюнча иш-чаралар планынын 68-пунктунун милдети болуп жарнамаларды, кулактандырууларды жана башка көрсөтмө маалыматтарды Кыргыз Республикасынын мыйзамдарынын талаптарына ылайык мамлекеттик тилде тариздөө боюнча чараларды жүргүзүү саналат, анын жыйынтыгында жарнамалардын жана көрсөтмө маалыматтардын тексттерин колдонуудагы адабий ченемдерге жана Кыргыз Республикасынын мыйзамдарынын талаптарына ылайык келтирүү боюнча чаралар иштелип чыгууга тийиш.
Мыйзам долбоору жогоруда көрсөтүлгөн Иш-чаралар планынын 68-пунктунда каралган милдетти ишке ашыруу максатында жана адистердин, эксперттердин сунуштарын жана сунуштамаларын, ошондой эле тилдин орфографиялык ченемдерине туура келбеген тексттер менен жайгаштырылган жарнамалар жана көрсөтмө маалыматтар боюнча Кыргыз Республикасынын жарандарынын кайрылууларын жана сын-пикирлерин эске алуу менен иштелип чыкты.
Кыргыз Республикасынын Укук бузуулар жөнүндө кодексинин (мындан ары – Кодекс) 107-беренесинде уят сөздөрдү камтыган тексттер менен көрсөтмө маалыматты жана тышкы жарнаманы жайгаштыруу үчүн жаза чаралары каралган. Жарнама чөйрөсүндөгү мыйзамда талаптагыдай эмес жарнаманын түрлөрү белгиленген, алар – жазгырмалуу, анык эмес, этикага жат, көз көрүнөө жалган жарнама. Уят сөздөрдү камтыган тексттер жазылган жарнама мазмуну боюнча этикага жат жарнамага кирет. Этикага жат жарнама бул – мазактоочу сөздөрдү, салыштырууларды, образдарды колдонуу жолу менен нравалуулуктун, гумандуулуктун, этиканын жана адеп-ахлактуулуктун жалпы кабылданган ченемдерин бузуучу тексттик, көрсөтмө, үндүү маалыматты камтыган жарнама. Мыйзам колдонуу практикасында окшоштук боюнча жоопкерчиликти белгилеген мыйзамдын ченеми колдонулбайт. Кодекстин 404-беренесинде жарнама берүүчү тарабынан талаптагыдай эмес маалыматты тараткандыгы үчүн жоопкерчилик каралгандыктан, Кодекстин 107-беренесинде ушундай эле укук бузуу үчүн жоопкерчиликти колдонуу туура эмес болуп саналат.
Ошого байланыштуу Мыйзам долбоору менен Кодекстин 107-беренесинин аталышындагы жана 1 жана 3-бөлүктөрүндөгү «уят сөздөрдү камтыган» деген сөздөрдү «тилдин орфографиялык ченемдерине ылайык келбеген» деген сөздөргө алмаштыруу сунушталууда. Бул ченем мазмуну боюнча Кодекстин 15-главасынын аталышына ылайык келет, анда адеп-ахлакты жана тарыхый-маданий мурасты коргоо чөйрөсүндөгү башкаруу тартибине каршы, тил жөнүндө мыйзамдарды бузуулар каралган. Кодекстин 492-беренесинее ылайык Кодекстин 107-беренесинде каралган укук бузуулар жөнүндө иштер жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдары тарабынан каралат.
Ошондой эле Мыйзам долбоору менен «Жарнама жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамынын 14-беренесине шаарлардын, айыл аймактарынын аймактарына жана башка аймактарга сырткы жарнаманы жайгаштырууда алардын текстеринин тилдин орфографиялык ченемдерине ылайык келүүсү боюнча жергиликтүү өз алдынча башкаруунун аткаруу органы менен макулдашылууга тийиш экендиги жөнүндө өзгөртүү киргизилүүдө.
Сунушталган Мыйзам долбоорунун концепциясы мамлекеттик тилди өнүктүрүү жаатындагы аткарылуучу иштердин мазмунуна шайкеш келет.
3. Мүмкүн болуучу социалдык, экономикалык, укуктук, укук коргоочулук, гендердик, экологиялык, коррупциялык кесепеттердин божомолдору
«Жарнама чөйрөсүндөгү айрым мыйзам актыларына өзгөртүүлөрдү киргизүү жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамынын долбоорун кабыл алуу терс социалдык, экономикалык, укуктук, укук коргоочулук, гендердик, экологиялык, коррупциялык кесепеттерге алып келбейт.
4. Коомдук талкуунун жыйынтыктары жөнүндө маалымат
Мыйзам долбоору коомдук талкуу үчүн Кыргыз Республикасынын Президентине караштуу Мамлекеттик тил жана тил саясаты боюнча улуттук комиссиянын www.mamtil.kg расмий сайтына, Кыргыз Республикасынын ченемдик укуктук актыларынын долбоорлорун коомдук талкуулоонун бирдиктүү www.koomtalkuu.gov.kg порталына жайгаштырылган.
5. Долбоордун мыйзамдарга шайкеш келишине талдоо жүргүзүү
Сунушталган Мыйзам долбоору колдонуудагы мыйзамдардын, ошондой эле Кыргыз Республикасы катышуучусу болгон, белгиленген тартипте күчүнө кирген эл аралык келишимдердин ченемдерине карама-каршы келбейт.
6. Каржылоо зарылдыгы жөнүндө маалымат
«Жарнама чөйрөсүндөгү айрым мыйзам актыларына өзгөртүүлөрдү киргизүү жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамынын долбоорун кабыл алуу республикалык бюджеттен кошумча финансылык сарптоолорду талап кылбайт.
7. Жөнгө салуучулук таасирин талдоо жөнүндө маалымат
Сунушталган Мыйзам долбоору жөнгө салуучулук таасирине талдоо жүргүзүүнү талап кылбайт, анткени ишкердикти жөнгө салууга багытталган эмес.
Кыргыз Республикасынын
Президентине караштуу
Мамлекеттик тил жана тил
саясаты боюнча улуттук
комиссиянын төрагасы К.Осмоналиев